Marieke Spliethoff
Drs. M.E. (Marieke) Spliethoff, oud-conservator Paleis Het Loo
Eerdere weetjes...
Paul Rem
Dr. P.H. (Paul) Rem, conservator Paleis Het Loo
Eerdere weetjes...
Weetje
De koningin, de schilder en de kroonprins
Tussen koningin Juliana en de kunstschilder Sierk Schröder (1903-2002) bestond een uitzonderlijk goede band. Hij portretteerde de koningin niet minder dan twaalf keer over een periode, die vrijwel samenviel met haar regering. Door de goede relatie, gebaseerd op waardering voor zijn werk enerzijds en op begrip voor haar situatie en persoonlijkheid anderzijds, gelden zijn portretten als de beste die er van haar gemaakt zijn. Zo kon het gebeuren dat hij zijn laatste portretten van Juliana schilderde zonder dat zij ervoor geposeerd had. Zo goed kende hij haar!
Naast koningin Juliana portretteerde Sierk Schröder ook nog andere Oranjes: Koningin Wilhelmina, koningin Beatrix en prins Claus en de jongere generatie, namelijk de kinderen van de prinsessen Beatrix en Irene. Daarnaast maakte hij in opdracht van koningin Wilhelmina in 1949 een groot schilderij van de soevereiniteitsoverdracht van Indonesië, een stuk dat nu in het Koninklijk Paleis Amsterdam te zien is, de plaats waar deze plechtigheid ook daadwerkelijk plaats vond. Naast leden van het Koninklijk Huis portretteerde Schröder ook tal van bestuurders, captains of industry en kinderen. Opvallende afwezige in deze opsomming is prins Bernhard. Met hem had Schröder weinig contact en hem heeft hij dan ook niet geportretteerd.
Afb. 1
Sierk Schroder, Koningin Juliana in zilveren japon, 1958. Paleis Het Loo (in langdurig bruikleen van Ardagh Metal Packaging BV)
Sierk Schröder is een van de belangrijkste portretschilders van het naoorlogse Nederland. Hij had een specifieke manier van werken, namelijk nat-in-nat. In tegenstelling tot wat er aan de jonge schilders op de Academies werd onderwezen, begon hij zijn werken nooit met een voorbereidende tekening of studie. Hij zette zijn portretten direct met verf op het doek op en probeerde ze in een keer, terwijl de verf nog nat was, te voltooien. Dit kon ook omdat hij een snelle manier van werken had met grote trefzekere streken.
Afb. 2
Sierk Schröder, Koningin Juliana in gouden japon, 1958. Koninklijke Verzamelingen
Alleen de gezichten en de handen waren nauwkeuriger uitgewerkt. Bij dit alles had hij het talent de gelijkenis goed te kunnen treffen, niet alleen de uiterlijke verschijningsvorm van zijn modellen, maar vooral ook hun innerlijk. Koningin Juliana, die zoals bekend een hekel aan poseren had, voelde zich op haar gemak bij hem, zozeer zelfs dat zij de kunstenaar voor zijn 70ste verjaardag een boeket van 70 witte rozen stuurde.
In 2007 ontving Paleis Het Loo een karakteristiek portret van koningin Juliana door Sierk Schröder, 1958, in langdurig bruikleen van de Emballagefabriek Thomassen Drijver NV uit Deventer, die het op hun beurt weer cadeau hadden gekregen van de Koninklijke Nederlandse Hoogovens bij hun 40-jarig bestaan in 1959 (afb. 1). Bij modernisering van het kantoor in Deventer was het portret van de voormalige vorstin overbodig geworden en kreeg het een nieuwe plaats in ons museum. Een tweede exemplaar van dit portret werd door Juliana in 1959 geschonken aan de Worshipful Company of Carpenters in Londen, waar zij erelid was.
Dit timmermansgilde onderhield al eeuwenlang relaties met de ernaast gelegen Dutch Church in Austin Friars in het hart van de City of London. Bij haar staatsbezoek aan Groot-Brittannië in 1972 gaf Juliana haar contradiner in the Reception Room aldaar onder het toeziend oog van haarzelf op Schröders portret. Het schilderij laat Juliana ten voeten uit zien gekleed in een strapless zilveren japon. Het is niet bekend of zij een dergelijk japon echt bezat of dat Schröder deze bedacht heeft. Het is een majesteitelijk portret, uitgevoerd in de kleuren grijs (zilver), wijnrood en wit. De japon en de achtergrond vertonend de voor Schröder zo karakteristieke snelle toets, terwijl het gezicht en het haar fijner zijn geschilderd. Het schilderij was een groot succes, zozeer zelfs dat prinses Wilhelmina in hetzelfde jaar 1958 de schilder opdracht gaf haar dochter nogmaals te portretteren, ditmaal echter in een gouden japon (afb. 2). Deze japon heeft echt bestaan. De gouden stof, die in het echt een ingeweven paisley patroon vertoonde, had Juliana gekregen van koningin Sirikit van Thailand. Zij liet er een strapless avondjapon van maken met een sjerpachtige band over de rechterschouder. Zij droeg deze japon onder meer bij het staatsbezoek van koningin Elizabeth en prins Philip aan Nederland in 1958. Het portret geeft Juliana als driekwart figuur weer, van voren gezien, het hoofd iets opzij gewend, de blik lief en ontspannen en de handen gevouwen in de schoot.
Dit schilderij heeft lang bij prinses Wilhelmina op Paleis Het Loo gehangen en bevindt zich nu in de Koninklijke Verzamelingen in Den Haag.
Afb. 3
Sierk Schröder schildert het portret van prins Reza Shah in het keizerlijk paleis in Teheran, 1963. Foto ontleend aan de website www.sierkschroeder.org
Aangezien Sierk Schröder snel werkte en zijn portretten in één sessie kon opzetten en vrijwel voltooien, vroeg koningin Juliana hem haar te vergezellen op haar staatsbezoek aan Perzië (het huidige Iran) in 1963 om daar in het paleis het portret te schilderen van kroonprins Reza Shah (geboren 1960), de oudste zoon van Shah Mohammed Reza Pahlavi en Farah Diba. Dit gebeurde (afb. 3) en op de ochtend van de overhandiging van het schilderij aan de keizerlijke ouders stelde de schilder het op in een kamer waar Juliana het kon zien. Die ochtend was zij duidelijk met haar verkeerde been uit bed gestapt. Haar humeur draaide echter als een blad aan boom om, toen zij het schilderij zag.
De hele dag vervulde zij haar plichten, onder andere een tocht van 3 uur per auto door de woestijn, met een grote glimlach. De Shah en Farah Dibah waren verguld met het cadeau van de Nederlands vorstin, gemaakt door een van de beste portretschilders van Nederland uit die tijd.
Sierk Schröder heeft in tien brieven aan zijn vrouw Mieke verslag gedaan over zijn reis naar Perzië en zijn verblijf in het gevolg van de koningin. Deze geestige en onderhoudende brieven zijn te lezen op de website van Sierk Schröder tot en met brief 10. Op deze website is alle mogelijke informatie over de schilder te vinden.
Graag verwijs ik ook naar mijn eigen publicatie Juliana in beeld uit 2009, die verscheen toen Paleis Het Loo de 100ste geboortedag van koningin Juliana herdacht met twee tentoonstellingen; Een wandeling door haar leven en Juliana in Beeld.
Tenslotte noem ik hier ook nog de website van de Koninklijke Verzamelingen, een prachtige moderne website, waarop informatie te vinden is over de rijke collecties in beheer bij de Koninklijke Verzamelingen.
Marieke Spliethoff, oud-conservator Paleis Het Loo Nationaal Museum, september 2023
