Weetje

Vakantie in Schotland, 1935

Vanaf 1921 maakte de zomervakantie een vast onderdeel uit van het jaarprogramma van koningin Wilhelmina. Voordien waren de buitenlandse reizen beperkt geweest tot staatsbezoeken en familievisites, nadien werd een land en streek uitgekozen, waar zij van de natuur kon genieten en deze vastleggen op papier of schilderdoek. Anders dan bij de meeste mensen ging haar voorkeur niet uit naar mediterrane landen met een zonnig klimaat, maar naar Noord-Europa met zijn ruige natuur en imponerende luchten. Noorwegen was favoriet. Later strekten haar tochten zich uit tot Lapland en de Lofoten, terwijl ook het Rhônedal en het Zinaldal in Zwitserland, de Vogezen en de Harz werden bezocht. In het begin nam prins Hendrik deel aan deze reizen, prinses Juliana was altijd van de partij. Voor haar werden vaak een of meer vriendinnetjes uitgenodigd en het reisdoel werd aangepast aan wat zij kon en leuk vond. De reizen vonden plaats met een klein gevolg en in het striktste incognito. In lange brieven aan haar moeder Emma deed Wilhelmina verslag van haar belevenissen onderweg, waarbij zij tot schilderachtige ontboezemingen kwam, overgoten met een bescheiden dosis zelfspot. Nadat zij in 1934 eerst haar moeder Emma (20 maart) had verloren en daarna haar echtgenoot Hendrik (3 juli), besloot Wilhelmina dat Juliana en zij er nodig eens uit moesten om ‘nieuwe en verse indrukken op te doen’, zoals zij in haar autobiografie Eenzaam maar niet alleen schreef. De keuze viel ditmaal op Schotland ‘met zijn sterk nationale karaktertrekken, folkloristische gebruiken en oude kastelen en schilderachtige steden’. Op 6 augustus maakte het koninklijk gezelschap de oversteek met de ferry Hoek van Holland-Harwich, vanwaar per trein werd doorgereisd naar King’s Cross Station in Londen. Hier nam men de nachttrein naar Crieff in Schotland, waar auto’s klaar stonden om het gezelschap naar zijn uiteindelijke bestemming, het Drummond Arms Hotel in St. Fillans te brengen, waar twaalf kamers waren gereserveerd. De Glasgow Herald van 7 augustus 1935 wijdt een lang artikel aan de reis van het voorname Nederlandse gezelschap en weet verder te melden dat de koningin in het bijzonder kwam ‘to paint local scenery’, terwijl Juliana en andere leden van het reisgezelschap zich zouden overgeven aan een ‘mild form of mountaineering’. Tevens plaatste de krant een foto van de koningin en haar gevolg in de tuin van het hotel, waaruit we te weten komen dat tot de reisgenoten behoorden kolonel jhr W.C.M. de Jonge van Ellemeet (1878-1963), generaal-majoor titulair van de cavalerie als adjudant en de baronessen Albertine R.A.H.M.O. van Heeckeren van Kell (1898-1994) en Maria Jacqueline van Heemstra (1903-1991) als hofdames.

Afb. 1. Koningin Wilhelmina tekenend in de Schotse Hooglanden tijdens haar vakantie in 1935. Prinses Juliana kijkt toe. Coll. Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn

Afb.2. Reproductie van de tekening gemaakt door koningin Wilhelmina bij Saint Fillans tijdens haar vakantie in Schotland, 1935. Houtskool op papier, 44,5 x 56 cm. Paleis Het Loo Nationaal Museum, Apeldoorn, aanwinst 2015

Saint Fillans is een plaatsje dat schilderachtig is gelegen aan de oostkant van Loch Earn in de centrale Highlands in Perthshire in de nabijheid van de gemeentes Perth en Kinross. Het was mooi weer in die augustusmaand en vele bloemen sierden het landschap.

Terwijl Wilhelmina erop uittrok om te tekenen en te schilderen, legde Juliana bezoeken af. Zij ontving, aldus Wilhelmina in Eenzaam maar niet alleen, ‘vele uitnodigingen van leeftijdgenoten om weekends door te brengen of op theevisite te komen op de oude kastelen in de omtrek. Zij kwam onder meer op Glamis, het slot van Macbeth, waar de huidige Koningin-moeder van Engeland haar jeugd doorbracht’. Ook bezochten moeder en dochter samen de Highland Games, ‘waar bijna iedereen in nationale dracht was en waar de typisch Schotse volksspelen werden beoefend’.

In de Koninklijke Verzamelingen en in de verzamelingen van Paleis Het Loo worden enkele herinneringen aan de Schotse vakantiereis van 1935 bewaard. Hoewel Wilhelmina, voor zover bekend, geen olieverfschilderij van de Schotse Hooglanden heeft vervaardigd, wijzen een paar kleurnotities erop dat zij dit wel van plan was. Belangrijker is echter de uitgewerkte houtskooltekening (44,5 x 56 cm), die het ruige landschap van de Hooglanden weergeeft. Rechtsonder draagt deze tekening het opschrift en de signatuur St Fillans 1935 W. Op een foto is vastgelegd hoe de koningin zat te weken in de vrije natuur, terwijl Juliana over haar schouder geïnteresseerd (of een beetje verveeld?) meekijkt. Op de achtergrond zijn de kleine paardjes zichtbaar, waarop Wilhelmina de tocht naar haar schilderplek aflegde, terwijl Juliana en de hofdames te voet volgden.

De tekening werd door Wilhelmina cadeau gedaan aan een van de lijfwachten die gedurende de oorlogsjaren haar ballingschap in Maidenhead deelde. Zijn (verengelste) kleinzoon schonk de tekening in 2015 aan Paleis Het Loo. Bij nader onderzoek bleek echter dat we hier niet te maken hebben met een originele houtskooltekening, maar met een reproductie in facsimiledruk. Het was bekend dat er voor de Tweede Wereldoorlog reproducties van tekeningen van koningin Wilhelmina zijn gemaakt. Deze werden verkocht voor een goed doel, zoals bijvoorbeeld de Stichting Kunst in Nood. Dat er van de fraaie en uitgewerkte tekening van het Schotse landschap bij St. Fillans ook een reproductie was gemaakt, was ons echter niet bekend en evenmin weten we wat er met de originele tekening is gebeurd. Deze bevindt zich in ieder geval niet in de Koninklijke Verzamelingen bij de overige schilderijen en tekeningen van de vorstin. Wel weten we dat Wilhelmina reproducties van haar eigen werk cadeau gegeven heeft. Alles bij elkaar was dus er voldoende reden deze reproductie toch op te nemen in de collectie van Paleis Het Loo, waar ze een welkome aanvulling vormt op de verzameling werken van koningin Wilhelmina, de oud-bewoonster van het paleis.

Marieke Spliethoff, oud-conservator Paleis Het Loo Nationaal Museum, juli 2021

Eerdere weetjes...

TOP